İsrail-İran Savaşı kapıda… Hangi ülke nerede duruyor?

İsrail’in son birkaç yıl içinde, İran nükleer programının mimarı Muhsin Fakrizade, sayısız Hamas ve Hizbullah yöneticisi, son olarak da Hizbullah lideri Hasan Nasrallah‘ı hedef alan suikastleri bölgede tansiyonu en üst noktalara taşıdı. 

Bu arada İran İhtilal Muhafızları Ordusu Kudüs Gücü kumandanı Kasım Süleymani, Irak’ta ABD tarafından öldürülürken, İran eski Cumhurbaşkanı İbrahim Reisi‘nin ömrü da kuşkulu bir helikopter kazasında noktalandı.

İsrail Gazze’ye girdi ve Hamas üyelerini gaye aldığı söylenen hücumlarda onbinlerce sivil ömrünü yitirdi. Gazze, Batı Şeria, Golan Tepeleri ve Suriye‘yi aralıksız bombalayan İsrail’in artık de Lübnan‘a da saldıracağı konuşuluyor. 

Bölgede insani durum giderek kötüleşirken yüzbinlerce insan yeniden göç yollarına düşüyor. Bütün bu bilgiler, Ortadoğu’da tansiyonun artık neredeyse geri dönülemez bir noktaya tırmandığına işaret ediyor.

İran, bu gelişmelere evvelce sonlu bir askeri reaksiyonla karşılık verirken, son dönemde konvansiyonel ve hipersonik füze saldırılarıyla çatışmaları yeni bir basamağa taşıdı. 

Bu durum, İsrail ve İran ortasında, çeşitli global aktörlerin de perde gerisinden dahil olacağı büyük bir savaşın patlak vermesi riskini artırıyor. 

Böylesi bir durumda, bölgesel ve global aktörlerin nasıl reaksiyon vereceği, jeopolitik güç istikrarının bundan nasıl etkileneceği merak ediliyor.

TÜRKİYE’NİN TUTUMU

Bir NATO üyesi olarak, Batı ile ticari ve stratejik münasebetlerini sürdürmek zorunda olan Türkiye, İran’la da değerli ekonomik bağlara sahiptir. Dahası, iki ülkenin bölgede ortak çıkarları vardır. En kolay haliyle, komşudaki yangın Türkiye’ye de sıçrayabilir. İran’dan gelebilecek mümkün bir göç dalgası Türkiye’nin iç dinamiklerini direkt etkileyebilir.

Bu sebeple  Türkiye’nin, bölgesel istikrarı sağlama gayesiyle savaş aksisi bir tutum izlemesi muhtemeldir. Ama, İsrail ile son devirde, bilhassa Gazze Savaşı’ndan bu yana tırmanan tansiyon, Türkiye’yi, başat güçler ortasında yürüttüğü istikrar politikasında İsrail’e muhalefet eden kuvvetlere yaklaştıracaktır.

Öte yandan Türkiye, güç açısından dışa bağımlıdır. İran’dan gelen doğal gaz ve petrol ise Türkiye’nin güç gereksiniminde değerli bir yer tutmaktadır. İran ile İsrail ortasında yaşanacak bir savaş, İran’ın güç altyapısına yönelik akınlarla Türkiye’nin güç arzını kesintiye uğratabilir. Bu durumda Türkiye, kendi güç güvenliğini korumak için savaşa karşı çıkacaktır.

İran’ın Suriye’deki askeri varlığı, Türkiye’nin hudut güvenliği açısından kıymetli bir faktördür. Şayet İsrail ve İran ortasındaki savaş, Suriye’ye yayılırsa, Türkiye’nin güney hudutlarında kaos daha da derinleşir. Bu da, Türkiye’nin Suriye’deki çıkarlarını ve terörle çaba eforlarını zayıflatabilir. Ayrıyeten Irak’taki istikrarsızlık da Türkiye’nin bölgesel güvenliğini tehdit eder.

RUSYA’NIN TUTUMU

Rusya, hem İsrail hem de İran ile stratejik alakalara sahiptir. Bugün İsrail’de yaşayan her beş şahıstan birinin Rusça konuştuğu göz önünde bulundurulursa Yahudi toplumu ve Ruslar, tarihi bağlamda son derece derin ilgilere sahiptir.

Rusya, İsrail ile güvenlik ve teknoloji alanında işbirliği yaparken, Suriye’de İran’la ortak çıkarları paylaşmaktadır ve bu bağlamda son derece pragmatik bir tavır ortaya koymaktadır. Örnek vermek gerekirse; Moskova, Suriye’deki askeri varlığını sürdürürken İran’la ortak çalışmakta, fakat bir taraftan da İsrail’in hava operasyonlarına göz yummaktadır.

Dolayısıyla, bir savaş durumunda, Rusya’nın pozisyonunun “denge politikası” olması olasıdır. Rusya, İran’a silah tedarikini sürdürebilir, lakin direkt bir çatışmayı önlemeye ve tıpkı vakitte, ABD’nin müdahil olmasını da engellemeye çalışacaktır.

ÇİN’İN TUTUMU

Çin, güç muhtaçlığının büyük bir kısmını İran’dan karşılamaktadır. Öteki bir deyişle, Çin Halk Cumhuriyeti İran petrollerinin neredeyse tek alıcısıdır (yüzde 90). Ayrıyeten “Kuşak ve Yol” teşebbüsü çerçevesinde de İran ile derin ekonomik bağlar kurmuştur. 

Ancak İsrail de Çin’in, bilhassa savunma alanında kıymetli bir partneridir. Bu yüzden Çin, savaşı önlemek için diplomatik teşebbüslerde bulunabilir. Çin’in direkt bir askeri müdahaleye yanaşması beklenmez, lakin ekonomik ve diplomatik takviyeyle İran’a yakın durabilir.

Öte yandan Pekin, bu çatışmayı global seviyede bir güç uğraşı olarak görecek ve Batı’yı zayıflatacak rastgele bir gelişmeden memnuniyet duyacaktır.

ABD’NİN TUTUMU

ABD’nin İsrail ile güçlü stratejik ve askeri bağları vardır. İsrail’in güvenliğine yönelik her türlü tehdit, ABD’nin direkt müdahil olmasına yol açabilir. Ayrıyeten, ABD içindeki İsrail lobisi de hem siyasi hem de finansal manada epey güçlüdür.

İsrail’e yönelik gerçekleştirilecek sert bir taarruz, mevcut idarenin İran’a karşı sert bir tutum takınmasına neden olabilir. Bu durumda ABD, İsrail’e şartsız takviye verecektir. Bunun yanı sıra, İran’a yönelik askeri ve ekonomik yaptırımların artırılması da mümkündür.

Unutulmamalı ki, ABD’nin İsrail’e askeri dayanağı, çatışmanın boyutunu daha da genişletebilir ve İran’ın direkt amaç alınmasına yol açabilir. Lakin, Amerikan kamuoyunun Ortadoğu’da yeni bir savaşa girme konusunda çekimser olması, Washington’ın ataklarını sınırlayabilir.

Öte yandan, Kasım ayında yapılacak ABD Başkanlık seçimlerinin, Ortadoğu’nun geleceğinde belirleyici olması olasıdır.

İsrail’in en büyük kazanımlarını, Kasım 2024 seçimlerinde Cumhuriyetçi Parti‘nin adayı olan eski lider Donald Trump sayesinde elde ettiği bir gerçektir. Münasebetiyle, Trump her ne kadar, “Ben bu savaşı durdurabilirdim” dese de tekrar seçildiği takdirde izleyeceği siyasetler, ‘sertleşme’ sinyalleri vermektedir.

Trump, İran’ı daha da izole etmek ve askeri seçenekleri masada tutmak ismine İsrail’e tam dayanak verebilir. Bu, İran’ı köşeye sıkıştırırken, tansiyonu denetim altına alma uğraşlarını da zora sokabilir. 

AB VE BİRLEŞİK KRALLIK’IN TUTUMU

Birleşik Krallık, derin bölgesel çıkarları ve İsrail’le ortasındaki esaslı bağlar nedeniyle, askeri bir müdahale durumunda dolaylı yollarla İsrail’in yanında yer alabilir. Lakin İngiliz diplomasisi öncesinde, diplomatik tahlil yollarını zorlayacak, perdenin gerisinde ise İsrail’e her türlü askeri, istihbari takviyesi sunacaktır.

Birleşik Krallık ve AB, savaşın bölgedeki güç tedarik yollarını kesintiye uğratma ve güç fiyatlarının daha da yükselmesi ihtimalinden büyük tasa duymaktadır. Çünkü bu durum, hem Avrupa genelinde enflasyon üzerinde büyük baskı yaratabilecek bir parametre iken birebir vakitte büyük bir güç üreticisi olan Rusya’nın da çıkarınadır.

AB bütün bu münasebetlerle, bölgedeki istikrarı müdafaa ismine diplomatik tahlil yollarını önceleyecek, ama İran’a karşı sert siyasetler izlemeye devam edecektir.

İRAN VE VEKİL GÜÇLERİNİN TUTUMU

İran’ın Lübnan’daki Hizbullah, Irak’taki Haşdi Şabi, Yemen’deki Husiler ve Filistin’deki Hamas’ın silahlı kanadı İzzetin El Kassam Tugayları üzere vekil güçleri, önümüzdeki süreçte çatışmalarda etkin rol oynayabilir.

Özellikle Hizbullah, İsrail’in kuzeyine yönelik akınlarda bulunabilir. Hamas üyeleri, İsrail içinde yalnız kurt hareketleri düzenleyebilir. Bu vekil güçler, İran’ın bölgedeki tesirini sürdürmek ismine çeşitli ataklar gerçekleştirebilir ve İsrail’i çok cepheli bir savaşla karşı karşıya bırakabilir. Lübnan ve Suriye’deki İran tesiri de bu çatışmanın genişlemesine yol açabilir.

Özellikle Hizbullah, roket akınları ile İsrail’in kuzeyini maksat almaya devam edecek ve İsrail ordusunu, 2006’da olan çeşitten bir ‘kara harekatı’ ile Lübnan’ın güneyine çekmeye çalışacaktır.

Bu sırada, Suriye’deki İran dayanaklı milisler, İsrail’in kuzey hudutlarını maksat alabilir ve Irak’taki Haşdi Şabi güçleri, Amerikan üslerine ataklar düzenleyebilir. Bu vekil savaşları, bölgedeki kaosu artırırken, İsrail’i birebir anda birden fazla cephede savaşmaya zorlayabilir.

Bu savaşın varsayım edilenden uzun sürmesi ise başta bölge devletleri olmak üzere tüm kuvvetleri yoracaktır.

İSRAİL’İN TUTUMU

İsrail, İran’ın nükleer programını ulusal güvenliğine direkt bir tehdit olarak görmektedir ve temel stratejik gayelerinden biri de İran’ın nükleer silah edinmesini engellemektir. Bu nedenle, İran’ın nükleer tesislerine yönelik hava akınları ve suikast operasyonları İsrail’in askeri stratejisinin temel taşlarıdır.

İsrail, geçmişteki tecrübelerinden hareketle (örneğin, 1981’deki Irak’taki Osirak reaktörüne yapılan saldırı) İran’ın nükleer tesislerine yönelik geniş çaplı hava saldırıları gerçekleştirebilir. İran’ın uranyum zenginleştirme tesisleri ve yeraltı nükleer merkezleri, İsrail’in öncelikli gayeleri olacaktır. Bu cins bir hücum, İran’ın nükleer kapasitesini geciktirmeyi gayeler, lakin tıpkı vakitte büyük bir çatışmayı da tetikleme riski taşır.

İsrail, İran’ın bölgedeki vekil güçlerini, güvenliğini tehdit eden kıymetli ögeler olarak görmektedir. Bu bağlamda, Lübnan, Filistin ve Suriye’deki milis kümelere yönelik akınlarını ağırlaştırabilir. İsrail’in bu kümelere yönelik hava akınları ve suikast operasyonları, İran’ın bölgesel tesirini sınırlamaya yönelik olacaktır.

İsrail’in ayrıyeten, İran’ın nükleer tesislerini ve askeri altyapısını maksat alan geniş çaplı siber saldırılar düzenlemesi de mümkündür. Bu akınlar, İran’ın kritik altyapısını felç ederek, nükleer programını geciktirebilir. Öbür taraftan da İsrail istihbarat örgütleri, İran içindeki kritik yetkililere yönelik suikastler düzenleyebilir. 

Benjamin Netanyahu liderliğindeki Likud Partisi, İran’a karşı sert bir tavır izlemektedir. Şayet Netanyahu gücünü korursa, İran’a yönelik askeri ve diplomatik adımların daha agresif olacağı iddia edilebilir. Fakat bu seçenek, büyük bir bölgesel, hatta global savaşı tetikleme riski taşıdığı için milletlerarası toplum tarafından engellenmesi son derece elzem olan bir seçenektir.