Gündem
Türkiye’deki ‘yeni kuşak mafya’ hakkında neler biliniyor?
Türkiye’de son yıllarda sık sık kamuoyunun gündemine gelen kimi organize kabahat örgütleri, toplumsal medya kullanımından mensuplarının yaş ortalamasının düşüklüğüne kadar farklı özellikleriyle dikkat çekiyor. BBC Türkçe’den Mahmut Hamsici’nin haberi.
Daltonlar, Redkitler, Barış Boyun kümesi, Anucurlar, Camgözler, Gündoğmuşlar, Atız-Casper’lar…
Uzayıp giden listedeki irili ufaklı bu çeşit kümeler, son yıllarda sık sık medyanın gündemine gelen ve ismi hatayla anılan yapılanmalar.
Yetkililer ve uzmanlara nazaran bu kümeler, birçok açıdan klâsik kabahat örgütlerinden farklı özellikler gösteriyor.
Ortada, toplumsal medya kullanımından mensuplarının yaş ortalamalarının düşüklüğüne kadar farklılıklar bulunuyor.
Bu tıp kümelerin özellikleri, Barış Boyun liderliğindeki organize kabahat örgütüyle ilgili dava kapsamında İstanbul Cumhuriyet Başsavcılığı tarafından hazırlanan iddianame ile daha da görünür hale geldi.
Ayrıca polis memuru Şeyda Yılmaz’ın 22 Eylül’de İstanbul’da öldürülmesi de bu kümelerin beslendiği çocuk ve genç hatalılar konusunu daha fazla gündeme getirdi.
Yeni periyodun organize hata örgütlerini inceledik.
MAHALLE ÇETELİĞİNDEN TAŞERONLUKLA YÜKSELİŞE
İstanbul Cumhuriyet Başsavcılığı’nın iddianamesinde anlatılan Barış Boyun liderliğindeki örgüt, yeni tip organize kabahat örgütlerinin değerli örneklerinden biri olarak görülüyor.
Bununla birlikte iddianamede bu küme anlatılırken bu tip kümelere dair genel tespitler de yapılıyor.
Söz konusu kümenin; yerles¸ik yer altı suc¸ o¨rgu¨tlerinden o¨rgu¨tlenme, insan kaynagˆı ve suc¸ yo¨ntemleri bakımından besbelli farkları oldugˆu belirtildikten sonra, bu çeşit yapılanmalar için “yeni jenerasyon kabahat örgütü denebilecek gruplar” tanımı yapılıyor.
BBC Türkçe‘nin incelediği iddianamede bu çeşit kümelerin semt, semt; sokak sokak örgütlendiği aktarılıyor.
Savcılığa nazaran ortalarındaki geçirgenlik ve taraf değiştirmenin çok yaygın olduğu bu kümeler, çoklukla evvel bilinen yer altı kümelerine taşeronluk ve tetikçilik yaparak büyüyor sonra ise onlarla çatışabilecek formda ülke çapında bir büyüklüğe ulaşıyor.
Bu ortada kendi ortalarında sık sık çatışıyorlar.
BBC Türkçe’ye konuşan emekli emniyet müdürü Haydar Özdemir, yeni periyottaki yapılar için ‘Z nesli mafya’ tarifini da kullanıyor.
Özdemir, bu kümeleri evvelki devirlerdeki mafya ile karşılaştırırken özetle şunları vurguluyor:
“Kimsenin adamı olmayı kabul etmiyorlar. Bugün Ahmet’in, yarın Mehmet’in yanında duruyorlar. Mafyada evvelden omerta kuralı vardı, konuşmazlardı. Artık bu yok. Şimdikiler kimseyi dinlemiyor. TikTok’a girin, birbirinin karısına, çocuğuna küfredebiliyorlar. Z jenerasyonu mafya büsbütün raydan çıkmış durumda. Kuvvetle olası de çoğunluğu uyuşturucu bağımlısı insanlardan oluşuyor.”
15’E KADAR İNEN HATALI YAŞI
İddianamede, Barış Boyun kümesinin örgüt üyelerini 15-20’li yaşlardaki şahıslardan seçtikleri belirtiliyor.
Örgüte sokulan bu çocuk ve gençlerin ülke içerisinde ‘kamikaze dronu’ üzere kullanıldıgˆı belirtiliyor.
İstanbul Ümraniye’de polis memuru Şeyda Yılmaz’ı öldüren 19 yaşındaki Yunus Emre Geçti’nin de 19 hata kaydı olduğu, bunların bir kısmını 18 yaşından küçük yani hukuken çocuk olduğu periyotta işlediği ortaya çıkmıştı.
Türkiye İstatistik Kurumu’nun (TÜİK) açıkladığı ‘Güvenlik Ünitesine Gelen yahut Getirilen Çocuk İstatistikleri’ bilgilerine nazaran güvenlik ünitelerine gelen yahut getirilen çocukların karıştığı olay sayısı 2023 yılında 537 bin 583 oldu.
Bu olaylarda çocukların 242 bin 875’i mağdur olarak, 178 bin 834’ü suça sürüklenme sebebiyle, 84 bin 751’i bilgisine başvurma emeliyle, 15 bin 716’sı kayıp olması sebebiyle, 11 bin 179’u kabahat işlediği savıyla, 4 bin 228’i ise bu nedenlerin dışında kalan başka nedenlerden ötürü güvenlik ünitelerine geldi yahut getirildi.
Suça sürüklenme nedeni ile güvenlik ünitesine gelen yahut getirilen çocukların %39,8’ine yaralama, %20,8’ine hırsızlık, %7,7’sine pasaport kanununa muhalefet, %4,9’una uyuşturucu yahut uyarıcı husus kullanmak, satmak yahut satın almak, %4’üne ise tehdit cürümleri isnat edildi.
Emekli emniyet müdürü Özdemir, “internetle beraber dünyaya gelmiş jenerasyonların, ailede ya da okulda kendilerine yer bulamayıp bir idol da yakalayamayınca sanal dünyaya geçtiklerini, orada kendilerine idol yakaladıklarını ve bunun da kabahati beraberinde getirdiği” görüşünde.
“Suç dünyasına giren bir çocuğun suça karıştıktan sonra yalnızca suçlularla arkadaşlık yapar hale geldiğini, ferdi suçluluğu ister istemez çeteleşmenin takip ettiğini” söylüyor.
Özdemir, bahsettiği bölümlerin fakir, dezavantajlı kesitler olduğunu da vurguluyor.
BBC Türkçe’ye konuşan Acıbadem Üniversitesi Hata ve Şiddetle Çaba Merkezi Lideri Prof. Dr. Oğuz Polat ise gençlerin bu kümelere yönelimini anlatırken dünyada da misal bir durum yaşandığını belirtip, “eskiden yanlış bulunan mafyanın genç nesiller için, içinde yer almak istedikleri bir boyuta dönüştüğünü, ortada bir bedeller erozyonu olduğunu, yalnızca paranın bedel olarak kaldığı bir durum bulunduğunu” söylüyor.
Son devirde okullarda akranlar ortası şiddette da artış gözlemlediklerini belirten Polat, Türkiye’de suça karışan çocukların ıslah sisteminde eksikler olduğu görüşünde:
“Kanun, ‘Yaşı küçükse ben onu ıslah edeyim’ diyor. Bu yanlışsız bir yaklaşım. Fakat 2024 Türkiyesinde o çocuklara mahsus, özel yollarla ıslah etmeye yönelik muhafaza kurumlarımız yok. Yetişkinlerle tıpkı yere koyuyoruz. Tek cürüm işlediği için oraya girmiş çocuk orada yetişkinlerden diğer şey öğrenip kabahat makinesi olarak dışarı çıkıyor.”
UYUŞTURUCU ÜZERİNDEN YÖNLENDİRME
Bu örgütler, uyuşturucu unsur imal ve ticaretini kıymetli bir gelir kaynağı olarak kullanıyor.
İstanbul Başsavcılığı’nın iddianamesinde örneğin Barış Boyun kümesinin uyuşturucu ticaretini yönlendiren kişinin, c¸evresine çoklukla uyus¸turucu bagˆımlısı yas¸ı ku¨c¸u¨k s¸ahısları toplayarak uyus¸turucu unsur vermek kars¸ılıgˆında bu s¸ahıslara uyus¸turucu husus imal ve ticareti, taammüden yaralama, gasp, tehdit üzere suc¸ları is¸lettigˆi öne sürülüyor.
Emekli emniyet müdürü Özdemir, madde bağımlılığı durumunun çocukları hata örgütlerinin eline ittiğini belirtiyor.
Prof. Dr. Oğuz Polat da bilhassa son periyotlarda metamfetamin kullanımını artışına dikkat çekiyor.
SOSYAL MEDYA KULLANIMI
Bu cins kümelerin farklı toplumsal medya kanallarını ağır olarak kullandıkları görülüyor.
İddianamede kümenin toplumsal medya sorumlusunun dahi olduğu öne sürülüyor.
Sosyal medyada bu kümelerin isimleriyle yaptığımız aramalarda yüzlerce içerik çıkıyor.
Bu içeriklerde çok genç yaştaki bireylerin kimileri silahlarla olmak üzere yaptığı paylaşımlar da görülüyor.
Bazen canlı yayın açma biçiminde de yapılan paylaşımlarda gerçek silahlarla ateş edildiği de oluyor.
BBC Türkçe’ye konuşan Üsküdar Üniversitesi Yeni Medya ve İrtibat Kısım Lideri Doç. Dr. Gül Esra Atalay, bu kümelerin toplumsal medyayı birkaç farklı nedenle kullandıklarını aktarıyor:
“Suç örgütleri, bilhassa yeni üyeler toplamak için toplumsal medyayı etkin olarak kullanıyor. Tanınan platformlarda kabahat örgütlerine katılmayı cazip hale getiren içerikler üretiliyor ve gençler; bilhassa toplumun daha kırılgan kısmındakiler bu yasa dışı kümelerin bir üyesi olmaya özendiriliyor.
“Rakip kümeleri ya da ihtilaflı oldukları bireyleri itibarsızlaştırmak için de toplumsal medya kullanılıyor. Toplumsal medya üzerinden bildiriler göndererek gözdağı vermek üzere bir kullanım biçimini görüyoruz. Birtakım kabahat örgütleri ise yasa dışı faaliyetlerine legal bir kılıf olarak toplumsal medyayı kullanabiliyor.”
Doç. Dr. Ersan, gençlerin sosyal medyadan etkilenerek örgütlere iştirakini ise şu sözlerle yorumluyor:
“Gençler kimlik gelişim sürecinde dış tesire açık hale geliyorlar. Bu devirde itibarlı bir kümenin üyesi olmak çok cazip gelebiliyor. Bu durum da gençlerin organize kabahat örgütlerinin ağlarına düşmesini kolaylaştırabiliyor.
“Suç örgütlerinin toplumsal medya mecralarında yayınladıkları içeriklerde güç, zenginlik ve statü sembolleri ön plana çıkarılıyor, hata faaliyetleri ise ekseriyetle normalleştiriliyor yahut romantize ediliyor. Bu içerikler nedeniyle gençler, bilhassa toplumsal kabul görme arayışında olanlar, hata örgütlerine karşı bir sempati geliştirebiliyorlar.”
Bu kümeler toplumsal medyada farklı platformlar kullansalar da bilhassa TikTok paylaşımları dikkat çekiyor.
Doç. Dr. Atalay bunun birkaç nedeni olduğu görüşünde: “TikTok, organize kabahat örgütleri tarafından bilhassa genç kitleyi etkileyebilme potansiyeli ve içeriğin süratli yayılma özelliği nedeniyle tercih ediliyor.
“Platformun algoritmaları dikkat cazip ve sansasyonel içeriklerin viral olmasını sağlamak üzerine kurulu ve organize hata örgütlerinin ürettiği içerikler buna çok uygun. TikTok’ta her şey cümbüş formatında sunuluyor, bu da cürüm faaliyetlerinin cazip ve normalleştirilmiş bir formda sunulmasına imkan tanıyor.”
DİZİLERİN ETKİLERİ
Savcılığın iddianamesinde, suc¸ o¨rgu¨tu¨nu¨n seçtiği genc¸lerin bilgisayar oyunlarıyla yetis¸tiklerine ve internet tabanlı dizilerden de çok etkilendiği belirtiliyor.
Metne nazaran bu kümelerin hem so¨ylemlerindeki ‘jargon’’ hem de kendilerince natürel oldukları racon’ denilen kriminal prensipler, internet tabanlı dizilerin tesirini taşıyor.
Bu dizilerdeki ana karakterlerle özdeşleştirilen suc¸ o¨rgu¨tu¨ başkanlarının 15-20’li yas¸lar aralıgˆındaki genc¸lere kolaylıkla nu¨fuz edebildikleri tez ediliyor.
Doç. Dr. Atalay bu dizileri, “Bu tıp imaller, hata dünyasını ‘kahramanlık’ ‘kurtarıcılık’ anlatılarıyla cazip gösteriyor ve şiddeti normalleştirip estetize ediyor. Bu dizilerdeki örgüt başkanları adalet dağıtan, güçlü, korkusuz karakterler olarak gösteriliyor. Olağan zenginlik ve para faktörü de var. Ekonomik olarak zorluk çeken gençler, bu öykülerdeki ömür üslubunu bir çıkış yolu olarak görebiliyor” kelamlarıyla yorumluyor.
ŞARKI VE KLİPLE ‘PROPAGANDA’
İddianameye nazaran Barış Boyun grubu, o¨rgu¨t lideri ve o¨rgu¨t adına s¸arkılar yazdırıp klipler c¸ektirerek o¨rgu¨tu¨n toplum ic¸erisindeki faaliyetlerini olağan go¨stermeye c¸alıs¸tı ve bu s¸ekilde de 15-20’li yas¸lardaki genc¸lere c¸ok rahat ulas¸tı.
Bahsedilen müzikler; BIG lakablı Samet Işık, Muti lakaplı Muhammed Nedim Doğan ve Hejan lakablı Doğan Tarda ve Cac lakaplı Şahan Terzioğlu’na ilişkin.
BIG’in YouTube’da yayımlanan ‘İntikam’ isimli rap müziğinde Barış Boyun’un resmi yer alıyor ve müziğin sonunda “Barış isteyen boyun eğecek, boyun eğmeyen hesap verecek” sözleri duyuluyor.
Bu haber yayına hazırlandığında, Muti ve Heijan’ın iddianamede bahsedilen müziklerden YouTube’da ‘Aynen’ 108 milyon, ‘Hokkabazlar’ ise 115 milyon kere izlenmişti.
GELİR KAYNAKLARI ORTASINDA KAÇAK BAHİS DE VAR
Uyuşturucu ticaretinden uzun namlulu silah ticaretine kadar işlerden gelir elde eden bu kümelerin gelir kaynakları ortasında kaçak bahsin de bulunduğu görülüyor.
Barış Boyun kümesi iddianamesinde buna da yer verilmiş.
Bu kümelerin faaliyetlerinde son devirde motosiklet kullanımını yaydığı anlaşılıyor.
Uzmanlar, motosikletlerin hem uyuşturucu ve silah satışında hem de akınlarda yaygın biçimde kullanıldığını belirtiyor.
Saldırı ve çatışma alanları da İstanbul’da direkt kentin göbeğine taşınmış durumda.
14 Ocak 2023’te Haliç Köprüsü’nde bir kişinin öldüğü atak bunların en dikkat çekicileri ortasında yer alıyor.
11 Eylül 2023’te Yunanistan’ın başşehri Atina’da altı kişinin öldürüldüğü olayda olduğu üzere çatışmaların yurt dışına da kaydığı görülüyor.
ARAÇTA YAKALANMAMA TEDBİRLERİ
İddianameye nazaran küme, silah ticaretini gerc¸ekles¸tirirken muhtemel kolluk yakalanmalarının o¨nu¨ne gec¸ebilmek ic¸in kullandıkları lu¨ks arac¸lara, profesyonelce zulalar yaptırıyor ve bu arac¸lar ile gerc¸ekles¸tirdikleri silah sevkiyatları sırasında arac¸ta bayan ve c¸ocuk bulundurarak aile oldugˆu izlenimi veriyor.
İddianamede üyelerinin, yakalaması olan o¨rgu¨t elemanlarının o¨nu¨ne gec¸mek ic¸in bekc¸i yahut polis memurlarını yanlarında tas¸ıdıkları da belirtiliyor.
POLİSİYE ÖNLEMLER KÂFİ Mİ?
Bazı uzmanlara nazaran yeni tip kabahat sürece kapasiteleri nedeniyle ‘yeni kuşak kabahat örgütleriyle’ uğraş daha sıkıntı hale gelmiş durumda.
Emekli emniyet müdürü Haydar Özdemir ise bu görüşte değil: “Kriminal şahıslarla güvenliği sağlayan şahıslar daima birbirleriyle at yarışı sarfiyat üzeredir. Onlar kendisini geliştirdikçe teşkilatlar da kendisini geliştiriyor. Bunlarla uğraş etmek sıkıntı değil, edersiniz. Fakat yalnızca polisiye alacağınız önlemlerle çaba etme talihine sahip değilsiniz.”
Özdemir şöyle devam ediyor: “Bir defa toplumsal – ekonomik eşitsizliğin ortadan kalkması lazım. İnsan yetiştirme ile ilgili olarak başta anne babadan başlayarak eğitim – öğretim hayatında düzenlemelerin olması lazım. Eğitim – öğretimdeki başarısız olan çocukların mutlak suretle meslek edindirilmesi lazım.”
Prof. Dr. Oğuz Polat da organize kabahat örgütleriyle çabada yalnızca polisiye önlemlerin kâfi olmayacağı görüşünde.
Çocuk ıslah sisteminin yenilenmesi dışında cezaların caydırıcılığının da artırılması gerektiğini savunuyor:
“Nasıl olsa bir af çıkacak, çıkacağım ya da işte o ceza en sonunda çok fazla olmayacak’ üzere yaklaşımlar oluşuyor. Türk Ceza Kanununu dünyadaki en yeterli kabul edilen ceza kanunları tıpkı seviyededir. Teorik olarak hiçbir düşünce yaşamıyoruz lakin uygulamada aflar ve cezalarda azaltmaya gitme bence gerçek olmayan bir şekilde kullanılıyor.
“Adalet Bakanlığı şu anda hapishaneler açmaya devam ediyor zira doluluk oranları çok yüksek. Daima kontrollü özgürlük veriliyor zira hapishanelerde yer yok. Bu yanlışlığı düzeltmek lazım.”
Polat, eğitim sistemine de dikkat çekiyor ve mesleksel ve teknik eğitimin kıymetini vurguluyor:
“Türkiye’de üniversiteye gittikten sonra iş sahibi olma boyutu olmadığı için artık üniversiteye gitmek de popülaritesi yitirmeye başladı. Eğitimi cazip kılmamız gerekiyor. Orta kademe insan yetiştirmek çok kıymetli. Mesela Polonya bu tip şahısları yetiştirir ve öteki ülkelere ihraç eder. Almanya’da bakın su tamiratının birçoklarını Polonyalılar yapıyor.”
Polat, bunların yanında ferdî silahlanma sorunun tahlilinin ve ayrıyeten orta okullara kadar indiğini belirttiği unsur bağımlılığı konusunda kontrolün artırılmasının kıymetli olduğunu savunuyor.