Teknoloji
Çocuklar neden vakti yetişkinlerden yavaş algılıyor?
Çocukların vakit algısı üzerine yapılan araştırma sayısı nispeten az. Vakti onlar üzere algılamayı öğrenmek, bizi daha memnun bir insan yapabilir.
Getty ImagesÇocukların vakit algısı üzerine yapılan araştırma sayısı nispeten az. Vakti onlar üzere algılamayı öğrenmekse, bizi daha keyifli bir insan yapabilir.
Bizim meskende vaktin ne kadar süratli ya da yavaş geçtiğine ait tartışmalar sıklıkla yapılır.
Oğlum, “Zaman en yavaş otomobilde geçiyor!” diyor.
Kızım, “Asla!” diye yanıtlıyor.
“Zamanı yavaş geçiremeyecek kadar çok meşgulüm lakin tahminen hafta sonları kanepede sinema izlerken yavaş geçiyordur” diyor.
İkisi de Noel’in ve doğum günlerinin sonraki günü, bir sonraki kutlamaya kadar 365 gün beklemeleri gerektiğini anladıklarında, bugünün “yavaş” ve kasvetli geçtiği konusunda hemfikirler.
Onların yaşlarında yıllar hiç geçmiyormuş üzere geliyor.
Bu hissi âlâ hatırlıyorum. Sulu oyunlarla, yeni biçilmiş çimlerde hoplayarak geçen yaz tatillerinde, vakit hakikaten yavaş akıyormuş üzere hissettiriyordu.
Farklı vakit algısı
Kuzey İrlanda’daki Belfast Kraliçe Üniversitesi’nde bilişsel gelişim üzerine çalışan Psikoloji Profesörü Teresa McCormack, çocukların ve vaktin çok az çalışılmış bir husus olduğunu düşünüyor.
McCormack, “Çocukların geçmiş ve gelecek ortasında ne vakit bir ayrım yapabildikleri üzere soruların karşılıklarını hala nitekim bilmiyor olmamız garip, zira yetişkinler olarak hayatlarımız hakkındaki düşünme biçimimizi bu ayrım yapılandırıyor üzere görünüyor” diyor.
Profesör McCormack. çocukların doğrusal vakit hissini ne vakit kavradıklarına dair net bir bilgi olmasa da, gelişimin nispeten erken periyotlarından itibaren çocukların yemek ve uyku saatleri üzere rutinlere hassas olduklarının bilindiğini söylüyor.
Fakat bunun, yetişkinlerdeki doğrusal vakit hissiyle birebir şey olmadığını vurguluyor.
Çocukların tersine yetişkinler, klasik saat ve takvim sistemi hakkındaki bilgileri sayesinde, bir olayın gerçekleştiği vakitten bağımsız olarak, belirli bir an hakkında düşünme kapasitesine sahipler. Bunda sözcüklerin anlamlandırılabilmesi de rol oynar.
McCormack, “Çocukların, evvel, sonra, yarın ve dün üzere tabirleri kullanarak zamansal lisanı hakikaten büsbütün ehil bir halde kullanabilmeleri vakit alır” diyor.
McCormack, vaktin akışına ait anlayışımızın, vakit hassas yargılarda bulunmamız istendiğinde temellendiğini ekliyor: “Bu soruyu olaylar yaşanırken mi yoksa geriye dönük olarak mı soruyorsunuz?”
Birçok kişi için geçerli olabilecek bir örnek veriyor. “Çocuğumun doğduğu andan konuttan ayrıldığı ana kadar geçen vakit, göz açıp kapayıncaya kadar geçmiş üzere gelir. Fakat çocuğunuzu yetiştirirken, tek bir gün bile sonsuzluk kadar uzun görünür.”
Araştırmalar, bir vakit diliminin geçiş müddeti ve suratının insanlarda birbirlerinden farklı bir halde geliştiğini ortaya koyuyor.
Örneğin, altı yaşın altındaki küçük çocuklar bir dersin sınıfta ne kadar süratli geçtiğini kavrayabiliyor üzere görünüyor, fakat yargıları gerçek müddetten çok duygusal durumlarıyla ilişkili oluyor.
Çocukların sürat ve müddet ortasındaki ilişkiyi anladıkları daha sonraki bir etapta bu iki öge birleştirilebiliyor.
Bir de hafıza sıkıntısı var.
Birçok araştırma, vaktin akışına ait tecrübemizin beynimizin anıları nasıl depoladığına ve tecrübeleri nasıl algıladığına odaklanıyor. Bu, Budapeşte’deki Eötvös Loránd Üniversitesi’nde psikoloji doçenti olan Zoltán Nádasdy’yi uzun vakittir büyüleyen bir bahis.
Nádasdy, 1987’de Budapeşte Üniversitesi’nde lisans öğrencisiyken, başka öğrencileri, çocuklar ve yetişkinler ortasındaki vakit algısı üzerine bir saha çalışması yapmaya ikna etti. Örneğin, bir kaza olduğunda vaktin neden uzuyormuş üzere göründüğünü anlamak istiyordu. Deney kolaydı. Çocuk ve yetişkin kümelerine, her ikisi de bir dakika uzunluğunda iki görüntü gösterdiler ve hangi görüntünün en uzun, hangisinin en kısa hissettirdiğini sordular.
30 yıl sonra, Nádasdy ve grubu deneyi tekrarlamaya karar verdi. Üç farklı yaş kümesine, biri polis ve hırsızları gösteren aksiyon dolu bir görüntü ve başkası de ırmakta kürek çeken insanları gösteren bir görüntü izlettirdiler ve akabinde el hareketleriyle süreyi iddia etmeleri istendi. Sonuç birebirdi. 4 ile 5 yaşındakiler aksiyon dolu görüntüyü daha uzun, sıkıcı olanı ise daha kısa buldu. Yetişkinlerin birden fazla için durum tam zıddıydı.
Katılımcıların vakti düz bir çizgide akıyor üzere algılayıp algılamadıklarını anlamak için el hareketlerini kullandılar; üç farklı yaş kümesi da vakti bu halde algıladı.
Nádasdy deneyin, vakti kestirim etmek için bir duyusal organın yokluğunda, insanların öteki yaklaşımlar kullandığını gösterdiğini söylüyor.
“Zamana ait duyusal tecrübemiz hiçbir vakit aracısız oluşmaz, bu da vakitle alakalı olduğunu düşündüğümüz bir şeyi ana dahil etmemiz gerektiği manasına gelir” diyor:
“Psikolojide buna sezgisel sistem denir. Pekala, çocuklar nereye kadar sezebilir? Bunun hakkında ne kadar konuşabilirler?”
Bu gösterge, çocuklar okula başladıklarında, eşzamanlılık ve mutlak vakit kavramlarını öğrenmeye başladıkları için değişme eğilimi gösterir.
“Bize vakit hissini vermez, lakin bu sezgisel sistemleri öbür bir şeyle değiştirir. Okula gittiğinizde bir programınız vardır. Gününüz büsbütün denetim altındadır.”
McCormack, çocuklar için vakit kavramı kelam konusu olduğunda iki faktörün daha devreye girdiğini söylüyor:
“Birincisi, kendilerini denetim etme maharetlerinin yetişkinlerle birebir olmaması.
“Daha sabırsız olabilirler ve beklemek onlar için daha sıkıntı olabilir. Bu, dikkat müddetleriyle de ilgili olabilir. Bir vakit diliminin akışına ne kadar çok dikkat ederseniz, sizin için o kadar yavaş geçiyor üzere görünür.”
Duygu durumu faktörü
Fransa’daki Clermont Auvergne Üniversitesi’nde psikoloji profesörü olan Sylvie Droit-Volet ve İngiltere’deki Keele Üniversitesi’nde emekli psikoloji profesörü olan John Wearden’ın araştırması, birebir şeyin yetişkinlerde de geçerli olduğunu buldu. Bir kişinin günlük hayatında vaktin geçişine dair tecrübesinin, yaşa nazaran değil duygusal durumuna nazaran değiştiğini keşfettiler.
Basitçe söylemek gerekirse, memnunsanız, vakit daha süratli geçer. Üzgünseniz, vakit yavaşlar.
Bunun kıymetli bir örneği, daha fazla gerilim, yapılacak şeylerin azlığı ve yaşlı olmakla bağlı olarak vaktin yavaş geçtiği Covid-19 karantinaları sırasında görüldü.Bu etkiyi bir sinema izleyerek de yaratmak mümkün – endişe sinemaları izlemek ya da iğrendiğimiz imajlara bakmak, vakti uzamış üzere hissettirebilir.
Başka araştırmalar, ağır saatlerde kalabalık bir trende seyahat yapmak üzere beğenilen olmayan tecrübelerin de, daha konforlu bir seyahatten daha uzun hissettirdiğini gösterdi.
Ayrıca, ABD’nin North Carolina eyaletine bağlı Durham ilçesindeki Duke Üniversitesi’nde makine mühendisliği profesörü olan Adrian Bejan’a nazaran, yaşlandıkça ortaya çıkan birtakım fizikî meseleler da vakit yargımızı az da olsa etkileyebilir.
Bejan 1996’da geliştirdiği ‘Yapısal Gelişim Teorisi’ni temel alarak vakit algımızı açıklamaya çalıştı.
Bejan, “Beynimize en çok, retinadan beyne olmak üzere, görme yoluyla bilgi girişi gerçekleşiyor” diyor:
“Beyin, optik hudut yoluyla, bir sinemanın kareleri üzere anlık imajları alır. Beyin bebeklikte gelişir ve bu imgeleri almaya alışır. Yetişkinlikte beden çok daha büyüktür. Retina ile beyin ortasındaki ara iki katına çıkmıştır, iletim yolları daha karmaşık hale gelmiştir. Ve yaşla birlikte, bozulma yaşanır.”
Bu nedenle, duyusal organlarımızın uyaranlarından yaşla birlikte daha az ‘zihinsel görüntü’ aldığımızı söylüyor. Yani, yetişkin olduğumuzda çocukluğumuza kıyasla bir saatlik vakit diliminde daha az zihinsel imaj aldığımız için bu, zihnimizde vaktin sıkıştırıldığı hissini yaratır.
Zaman algısını neler etkileyebilir?
Getty ImagesYaşa bağlı nörodejeneratif değişiklikler üzerine yapılan çalışmalar, optik hudut gerilemesi ile bilginin işlenme suratındaki yavaşlama ve çalışma belleğinin kapasitesi ortasında bir bağ olabileceğini öne sürüyor. Fakat bunu tam olarak anlamak için daha fazla çalışma yapılması gerekiyor.
Baktığınız şey de vakit algısında rol oynayabilir.
Zaman algısı, gözlemlenen şeyin özelliklerinden etkilenebilir – sahnenin boyutu, akılda kalma kolaylığı ve ne kadar dağınık olduğu. ABD’nin Virginia eyaletindeki Fairfax kentindeki George Mason Üniversitesi’nden psikologların yakın vakitte yaptığı bir araştırma, birinci iki faktörün vakti uzattığını, sahnenin dağınık ve kalabalık olmasının ise süreyi kısalttığını buldu.
Kalplerimiz de beynimize vaktin akışını nasıl algıladığıyla ilgili içsel bir sinyal gönderir; bir olayın ne kadar sürdüğüne dair algımız kalp atışlarımızın ritmine nazaran değişir.
Bu hakikaten vakit algımızda kıymetli bir rol oynuyorsa, kalp atış suratımızın yaşla birlikte azalma eğiliminde olması tahminen de tesadüf değildir. Kalp atış süratimiz doğumumuzdan sonraki aylarda tepeye ulaşır, yaşlandıkça yavaşlar.
Getty ImagesYaşlandıkça çoğumuza öteki bir şey daha olur; daha fazla rutin devreye girer. Araştırmalar, bir kişi ne kadar fazla vakit baskısı altında, can sorunu ve rutinle yaşıyorsa ve ne kadar anda kalmak yerine geleceğe odaklanıyorsa, vakti o kadar süratli deneyimlediğini buldu.
Şu anda yaptığınız şey, yaşınız ne olursa olsun, vakit algınız açısından şaşırtan olmayan bir halde çok kıymetli. Zihinsel yükümüz arttıkça, örneğin, bir iş iddiamızdan daha uzun sürüyorsa, vakti daha kısa algılama eğiliminde oluruz.
Eğlence dolu iki haftalık bir yaz kampını ele alalım; okul yılınızın tamamından daha fazla akılda kalabilir. Nádasdy, bu yaz kampı anılarının, kısa periyotta çokça macera yaşandığı için beyin dokusunun çok daha büyük bir kısmını kaplamasının muhtemel olduğunu söylüyor.
McCormack, “İnsanların belli bir vakit diliminde nitekim olanlara dair yargılarının, hatırladıkları yeni şeylerin ölçüsüyle kısmen bağlı olabileceğini” söylüyor:
“Örneğin, ileri yaşta bir yetişkinseniz, son 10 yılda hayatında çok fazla büyük değişim olmamış olabilir.”
Ancak olduğunda, bunlar yaz kampı kadar hafızanızda kalacaktır.
Bunun ışığında, yetişkinlerin çocukluk günlerindeki üzere vakti yavaşlatması mümkün mü? Kimi araştırmalar, fizikî antrenmanın vakit algımızı yavaşlatmaya yardımcı olabileceğini öne sürüyor, yani yalnızca daha etkin olmak işe yarayabilir (Ancak fizikî yorgunluk vakit algımızı kısaltabileceğinden kendimizi fazla zorlamak aksi tesir yaratabilir).
Bejan’ın daha az efor gerektiren öteki fikirleri var.
“Biraz daha yavaşlayın, rutinden uzaklaşmak için kendinizi yeni şeyler yapmaya zorlayın” diyor:
“Kendinize sürprizler ayarlayın. Sıradışı şeyler yapın. Âlâ bir latife mı duydunuz? Bana anlatın! Yeni bir fikriniz mi var? Bir şey yapın. Bir şey söyleyin.”
- Bazı çocuklar neden yemek seçer?
Teknoloji
iPhone’a uzun vakittir beklenen bir mod gelebilir
iPhone’lara diğerine verildiğinde erişimi kısıtlamaya imkan sağlayacak bir konuk modu gelebilir.
Teknoloji
Bir kertenkele cinsinde 6. his keşfedildi
Bilim insanları, gekkoların “6. hissi” olduğunu tespit etti. Bulgular insanların ve öteki hayvanların işitme maharetlerinin nasıl evrimleştiğine ışık tutabilir.
Pek çok sürüngen havada hareket eden ses dalgalarını işitme hünerinden mahrum. Bu canlılar yerdeki titreşimleri hissederek “duyuyor”. Öte yandan geçen yıl yapılan bir araştırmada birtakım yılan tiplerinin havadaki sesleri ve insanların çığlığını duyabildiği kaydedilmişti.
O KERTENKELE TİPİ SESLERİ İŞİTEBİLİYOR
Independent Türkçe’nin aktardığına nazaran bir kertenkele tipi olan gekkolar da havada yol alan sesleri işitebiliyor. Ayrıyeten bu hayvanların iç kulağındaki bir kesecik istikrarlarını muhafazada kıymetli bir rol oynuyor.
Hakemli mecmua Current Biology’de 4 Ekim’de yayınlanan bir çalışmada sözkonusu keseciğin, gekkoların düşük frekanstaki sesleri saptamasını sağladığı bulundu. Bilim insanlarının 6. pay benzettiği bu maharet, sürüngenlerin etraflarına dair algılarını da şekillendiriyor.
Maryland Üniversitesi’nden araştırmacılar, Gekko gecko çeşidindeki kertenkeleleri laboratuvar ortamında bir dizi farklı uyarana maruz bıraktı. Bu esnada iç kulaktaki keseciğin verdiği reaksiyonlar gözlemlendi.
Keseciğin 50 ila 200 Hz bandındaki sesleri yakaladığını kaydeden araştırmacılar, bunun gekkoların yalnızca kulaklarıyla duyduğu frekansın çok altında kaldığını belirtiyor.
Ekibe nazaran bu, keseciğin işitme sistemini destekleyen özel bir rol oynadığını gösteriyor.
Makalenin ortak muharriri biyolog Catherine Carr, “Kulak, bildiğimiz haliyle havadaki sesleri duyuyor. Fakat ekseriyetle istikrarla ilişkilendirilen bu eski iç yol, gekkoların yer yahut su üzere ortamlardan geçen titreşimleri algılamasını sağlıyor” diyor:
İç kulaktaki yapının balık ve amfibilerde de görüldüğünü söyleyen Carr, bulguların kara ve suda yaşayan hayvanların işitme sisteminin evrimine ışık tuttuğunu ekliyor.
Ekip ayrıyeten yeni çalışmanın, işitme maharetlerinin gelişmediği varsayılan başka hayvanların irtibat kurma yolları hakkında yeni bulgular edinilmesini sağlayabileceği görüşünde. Duyamadığı sanılan öbür sürüngenler de benzeri bir sistemle etraflarını algılıyor olabilir.
Yeni araştırma direkt insanların işitme sistemiyle ilgili değil ancak bilim insanları kimi benzerlikler olduğunu düşünüyor.
“Bir rock konserinde olduğunuzu hayal edin” diyen Carr ekliyor:
Gürültüden ötürü başınız ve bütün bedeniniz titreşir. Müziği yalnızca duymayıp tıpkı vakitte hissedersiniz. Bu his, beşerdeki vestibüler sistemin, bu yüksek sesli konserlerde uyarılabileceğini, yani işitme ve istikrar duyularımızın yakından irtibatlı olabileceğine işaret ediyor.
İç kulaktaki organları içeren vestibüler sistem, istikrar hissinin korunmasını sağlıyor.
Araştırmacılar bulguların, memelilerin işitme sistemleriyle ilgili çalışmaların önünü açmasını umuyor.
Makalenin ortak muharriri Dawei Han “Bu araştırmanın sonuçları sürüngenler dünyasının ötesine uzanıyor” sözlerini kullanıyor:
Bu saklı sistemleri ortaya çıkardıkça hayvanların etraflarını nasıl algıladığı ve etkileşime girdiğine dair daha güçlü ve incelikli bir fotoğraf elde ediyoruz ve tahminen de kendi duyusal tecrübelerimize dair yeni bilgilere ulaşacağız.
Teknoloji
En eski mikroplar 2 milyar yıllık kayada bulundu
Bu organizmalar, bilinen evvelki rekor sahiplerinden 1,9 milyar yıl daha eski.
Zeminin yaklaşık 15 metre altındaki mühürlü bir kaya çatlağı, son 2 milyar yıldır mikropların konutu olmuş; yani bu türlü şartlarda keşfedilen en eski yaşama. Yaklaşık 30 santimetre boyutunda olan ve Güney Afrika’daki Bushveld Volkanik Kompleksi’nin altından çıkarılan örnek, evvelki mikrobiyal rekor sahiplerinden 1,9 milyar yıl kadar eskiye uzanıyor. Bulgular, araştırmacıların sırf Dünya üzerindeki değil, (eğer varsa) Mars üzerindeki evrimsel ömrün da birinci kademelerini daha güzel anlamasına yardımcı olabilir.
Populer Science Türkçe’nin haberine nazaran üç gün evvel Microbial Ecology bülteninde yayınlanan bulgular, Tokyo Üniversitesi Dünya ve Gezegen Bilimleri Kısmında çalışan ve evvelki en eski ömür biçimlerini 2020 yılında doğrulayan bir araştırma grubundan geliyor.
Tokyo Üniversitesi Lisans Üstü Fen Bilimleri Fakültesinde çalışan makale baş müellifi ve yardımcı profesör Yohey Suzuki, yaptığı bir açıklamada “2 milyar yıllık kayaların ömür barındırabileceğini bilmiyorduk” diyor. “Bu yüzden çok heyecan verici bir keşif oldu.”
Çağlar boyunca yüzeyden bâtın kalmış mikropların ortaya çıkarılması için araştırmacıların bir canlının yaş ve kökenini belirlemede kullandığı evvelki metodolojileri temel alması gerekmiş. Bunu yaparken de üç tip görüntüleme yaklaşımı (elektron mikroskobisi, floroışıl mikroskobi ve kızılötesi tayfölçümü) birleştirilerek mikrobiyal hayatın sahiden bu kadar eski mi olduğu yoksa hafriyat ve tahlil esnasında kazara gerçekleşen bir bulaştan mı geldiği belirlenmeye çalışılmış. Araştırmacılar hücrelerin DNA’sını boyadıktan sonra mikropların proteinlerinin yanısıra etraflarındaki kilden hayat alanlarına da bakarak, mikropların hem canlı olduklarını hem de çatlaktaki numuneye mahsus olduklarını belirlemişler.
Mikropların Dünya üzerindeki neredeyse tüm başka ömür biçimlerinden daha uzun mühlet var olmaya devam edebilmesi, büyük ölçüde hayat alanlarından kaynaklanıyor olabilir. Güney Afrika’nın kuzeydoğusunda yer alan Bushveld Volkanik Kompleksi, güçlü maden yataklarıyla bilinen ve çıkarılan tüm platinin varsayımı olarak yüzde 70’ini barındıran, yaklaşık 106.000 kilometre karelik bir bölge. Milyarlarca yıl evvel volkanik magma, Dünya’nın yüzeyinin altında 9 km kadar kalın bölgelerde basamaklı biçimde soğumuş.
O vakitten beri çoğunlukla değişmeden kalan bu oluşumlar, mikrobiyal ömrün ağır halde bulunduğu ufak çatlaklar da barındırıyor. Bununla birlikte kil tortusu, kelam konusu çatlakların yakınlarındaki boşlukları kaplamış ve öbür hiçbir şeyin girmesine müsaade vermezken bu küçük canlıları içeride hapsetmiş. Uzmanlar bu durumun, mikrobiyal ömrün neredeyse hiç evrimsel değişim geçirmeden son derece yavaş bir süratte devam etmesi tarafından istikrar imkanı sağladığını düşünüyor. Araştırma grubu daha fazla keşif yaparak, insanların gelişinden milyarlarca yıl evvel gezegenin en eski hayat formlarından kimilerinin neye benzediğini ayrıntılı biçimde öğrenmeyi ümit ediyor.
Gelecekteki çalışmalar Dünya üzerindeki canlıların vakitle nasıl evrimleştiğini daha âlâ anlamamızla sonlu kalmayabilir. Araştırma ekibi, ek keşiflerin günün birinde Mars’ta hayat bulgusu arayışına da yardımcı olabilmesini umuyor.
Suzuki şöyle açıklıyor:
“NASA’nın Perseverance uzay aracı şu an bu çalışmada kullandığımız kayalara emsal bir yaştaki kayaları geri getirmek üzere. Dünya’daki örneklerden mikrobiyal hayat bulmak… artık Mars’taki örneklerde neler bulabileceğimiz bakımından beni heyecanlandırıyor.”
Teknoloji
Siber ataklar devletler, şirketler ve bireyler için her geçen gün daha önemli tehdit oluyor
Bu yıl siber taarruzların global iktisada maliyetinin 9.5 trilyon doları bulacağı öngörülüyor
Teknoloji
Karmaşık parolalar tercih etmek kişiyi korumuyor! Pekala nasıl şifreler tercih etmeliyiz?
Araştırmacılar parolaların karmaşık hale gelmesinin apayrı meseleleri doğurduğunu düşünüyor.
Dijital dünyada makûs niyetli bireylerden korunmak için yıllardır bilhassa bankacılık uygulamaları ve toplumsal medya hesapları için karmaşık ve güçlü parolaların oluşturulması öneriliyordu lakin yapılan araştırma işlerin biraz daha karmaşık bir hale geldiğini gösterdi. Parolalarınızda farklı karakter tiplerini kullanmak ve parolalarınızı nizamlı olarak değiştirmek artık resmi olarak en uygun parola idaresi uygulamaları ortasında sayılmıyor.
ABD Ulusal Standartlar ve Teknoloji Enstitüsü tarafından yayınlanan yeni yönergelere şifrenin karmaşık olmasından öte uzun olması kullanıcıları hacklenmelere karşı daha fazla koruyor.
Uzun yıllardır otoriteler şifrelerde büyük ve küçük harfleri, sayıları ve sembolleri birleştiren epeyce karmaşık parolaları savundu. Bu karmaşıklığın parolaların varsayım edilmesini yahut kırılmasını zorlaştırdığı düşünülüyordu. Lakin bu karmaşık kombinasyonlar, kullanıcıların yeniden de kestirim edilebilir şifreler oluşturmasına neden olmaya başladı. Örneğin şifreleri tekrar tekrar kullanma yahut “P@ssw0rd123” üzere kriterleri karşılamayan çok kolay şifreler seçme üzere.
Otorite, karmaşıklığa odaklanmanın aykırı tesir yarattığını ve pratikte güvenliği zayıflattığını tespit etti.
UZUN ŞİFRELER DAHA İNANÇLI ÜZERE DURUYOR
Yayınlanan son kılavuzda kullanıcıların karmaşık olmasından fazla uzun parolaları kullanmaları öneriliyor. Burada yatan birkaç sebep bulunuyor. Birincisi kullanıcı davranışlarının değişimi. Yapılan araştırmalar, kullanıcıların karmaşık şifreleri hatırlamakta zorluk çektiğini, bu nedenle şifrelerini birden fazla sitede tekrar kullandıklarını yahut harfleri benzeri görünümlü sayılar yahut sembollerle değiştirmek üzere kolay kestirim edilebilir yollara başvurduklarını ortaya koyuyor.
Bu davranışı daha da makûs hale getiren bir öbür etken ise birçok uygulamanın bilhassa bankacılık uygulamalarının, kullanıcıların şifrelerini 60 ila 90 günde bir değiştirmeye mecburî tutması.
Parolaların gücü ekseriyetle öngörülemezliğin bir ölçüsü olan entropi ile ölçülüyor. Öbür bir deyişle, bir paroladaki karakterler kullanılarak oluşturulabilecek mümkün kombinasyonların sayısı. Kombinasyon sayısı yahut entropi ne kadar yüksekse, hackerlerın varsayım metotlarıyla parolayı kırması zorlaşıyor.
Karmaşıklık entropiye katkıda bulunuyor fakat uzun bir şifre tercih etmek burada daha büyük bir rol oynuyor. Uzun bir parolanın katlanarak daha fazla mümkün kombinasyonu bulunur ve bu da saldırganların varsayım etmesini zorlaştırır, karakterlerin kendisi daha kolay olsa bile.
Teknoloji
Robot süpürgeyi hacklediler! Kamerasından kullanıcıyı canlı olarak izlediler
İnternete bağlanabilen ya da kameraya sahip küçük konut aletleri artık neredeyse her markada karşımıza çıkıyor. Bu akıllı aygıtlarda hacklenme tehlikesi de maalesef ki var.
Küçük mesken aletlerinin yıllar geçtikçe daha da akıllandıklarını görüyoruz. Bunlar ortasında tahminen de en çok tercih edilenler robot süpürgeler oluyor. Çok bilinen, az bilinen ve yalnızca robot süpürge üretmek için kurulan şirketlerin bile var olduğu günümüzde, Çin merkezli bir şirketin robot süpürgesi kolaylıkla hacklendi.
Çin merkezli Ecovacs’in pek çok elektronik aygıtı var. En çok tercih edilen eseri olan robot süpürgelerin uzaktan denetim edilme, yani hacklenmeye yönelik savunmasız olduğu aralık 2023’te ortaya çıkmıştı. Fakat şirket mevzuyla ilgili açığı kapatmamış görünüyor.
ROBOT SÜPÜRGELERİN SAÇTIĞI GÜVENLİK TEHLİKESİ
ABC, Avustralya Yayın Kurumu ise bu probleme dikkat çekmek için mevzunun peşine düştü.
Şirketin gelişmiş özelliklere sahip amiral gemisi robot süpürgesi Deebot X2’yi tercih etmiş bir kullanıcıyla bağlantıya geçen gazeteci Julian Fell, bir güvenlik araştırmacısı olan Dennis Giese’nin de yardımıyla hacklenmeye karşı savunmasız robotu ele geçirdi. Kullanıcının haberi olmadan çarçabuk aygıta giriş yapılabileceğini gösteren bu olay, kamerası da bulunan robot süpürgeden kullanıcıyı ve konutunun çarçabuk izlenebileceğini ortaya koydu.
Daha evvel ortalarında çim biçme makineleri ve Deebot elektrikli süpürgelerin de bulunduğu uzun bir Ecovacs robot listesinin denetimini sadece bir akıllı telefonla ele geçirmenin bir yolu bulunmuştu.
Bu açık sebebiyle berbat niyetli bir kişi yalnızca Bluetooth üzerinden yüzlerce metre öteden kişinin aygıtını ele geçirebiliyor.
Gazeteci Fell, bir yazılım ve aygıtta bulunun güvenlik açığı ile robot süpürgenin kaydettiği tüm kayıtlara, Wi-Fi bilgilerine kamera ve mikrofon üzere ferdî dataların de yer aldığı bilgilere ulaştı.
Yıllar evvel de iRobot’un Roomba J7 serisi robot süpürgesi bir bayanın tuvaletteki manzarasının fotoğrafını çekmişti, internete bir biçimde sızan imaj, robot süpürgelerin taşıdığı güvenlik problemlerinin tartışılmasına vesile olmuştu.
Robot süpürgeler, bilhassa kameraya sahip olanlar tertipli olarak çekimler yapıyor ve bunu bulut sistemlerine yüklüyorlar. Fakat güvenlik açığı bulunuyorsa, bu hackerlerin ekmeğine yağ sürüyor ve kısa müddet içinde şahısların haberi olmadan çekilmiş özel fotoğrafları ya da ses kayıtları internette yayınlanabiliyor. Yayınlanmasa bile bireylere şantaj yapılabiliyor ve fidye talep ediliyor.
The Verge mevzuya dair geçen yıl bir araştırma yayınladı. Süpürgelerin yarattığı kapalılık problemlerinden tasa edenler için geliştirilen bir proje olan Valetudo, kullanıcıların bilgilerinin güvenlik açığı barındıran bulut sunuculara aktarılmasının önüne geçiyor. Robot süpürgenin mevcut yazılımıyla entegre olarak çalışan yazılım ve aygıtınızı denetim etmenizi sağlayan bir altyapı üzere çalışıyor. Telefonunuzda, uzak bir sunucuya bağlanan ve akabinde robotunuza geri bağlanan özel bir uygulama kullanmak yerine, onu direkt bir Android uygulaması yahut kolay bir web arayüzüyle denetim edebilirsiniz.
Teknoloji
Apple’dan akıllı saat ve iPhone’lar için yeni güncelleme
Apple, akıllı saatleri ve iPhone’lar için yeni güncellemelerini yayınladı. Buna nazaran iPhone’lar için iOS 18.0.1, Apple Watch içinse watchOS 11.0.1 geldi.
Teknoloji
Mars keşif aracının tekerleğinde büyük bir delik oluştu
NASA, on yıldan fazla bir müddettir kızıl gezegeni araştıran Curiosity keşif aracının çektiği yeni bir fotoğraf yayınladı. Fotoğrafta aracın tekerleklerinden birinde büyük bir delik olduğu görülüyor.
Mars, kayalık yapısıyla biliniyor ve uzman ekipmanların bile gezegenin kuvvetli ortamından kaçamadığı görülüyor. NASA, Curiosity keşif aracının çektiği selfieyi yayınlayarak aracın tekerleklerinden birinde bulunan büyük delik olduğunu duyurdu.
KEŞİF ARACI YILLARDIR MARS’IN YÜZEYİNDE GÖREVDE
Donanımhaber’in aktardığı gibi ABD Uzay Ajansı, keşif aracının güçlü bir gereçten yapıldığını ve bilim insanlarının aracın olağan formda vazifesine devam etmesini beklediğini belirterek endişelenecek bir durum olmadığını söyledi. Curiosity birinci olarak 6 Ağustos 2012’de Mars’a inmişti.
O vakitten beri Mars yüzeyini araştıran keşif aracı hayli enteresan keşiflerde bulundu; hatta Mars’ta birinci özçekimi bile yaptı. Robotun vazifesi ömür belirtileri aramak ve gezegen hakkında daha fazla bilgi edinmek. Fotoğraf çekebiliyor, örnekler toplayabiliyor, gezegenin yüzeyini inceleyebiliyor ve daha sonra bu bilgileri dünyadaki bilim beşerlerine gönderebiliyor.
NASA, Curiosity’nin altı alüminyum tekerleğinin, keşif aracının Mars’ın gevşek kumları, kayaları ve düz kaya katmanları üzerinde hareket edebilmesi için özel olarak tasarlandığını açıkladı. Tekerleğin imajları geçtiğimiz ay Curiosity’nin robot koluna takılı bir kamerayla çekildi.
Curiosity’nin altı tekerleğinden birinde delik oluşması birinci sefer olmuyor; aslında çatlaklar yıllardır oluşuyordu. NASA keşif araçları, Dünya’daki büyük bir mühendis ekibinin onları kontrol edip yeterli olduklarından emin olabilmesi için sık sık kendi ayrıntılı fotoğraflarını çekiyorlar.
Uzmanlar, her bir çatlağı tek tek not ediyor ve tekerleklere gelebilecek ziyanı en aza indirmek için keşif aracının gezegende kaçınması gereken tehlikeli noktaları dikkatle izliyor. Ayrıyeten Curiosity’nin arazi üzerindeki hareket suratını ayarlayabilir ve gerektiğinde robotu yavaşlatabilirler.
Teknoloji
Eski model Samsung telefonunuz varsa güncellemeyin!
Samsung’un son yayınladığı güncellemenin Galaxy S10 ve Galaxy Note 10 serisi telefonlarda sorun yaşattığı bildirildi.
Teknoloji
AB’den Çin’de üretilen elektrikli araçlara yönelik karar: Ek vergiler yürürlüğe girdi!
Çin üretimi elektrikli araçlara yüzde gümrük vergisi uygulanmasını öngören AB oylaması kâfi dayanağı alarak kabul edildi. Yapılan oylamanın akabinde Çin’de üretilen araçlara getirilecek ek vergilerin tavan oranı da aşikâr oldu.
Tasalarınız düşündüğünüz kadar makûs olmayabilir! Uzmanından açıklama: ‘Bir ölçü telaş hayatı uzatıyor’
İstanbul’da sokakta çırılçıplak gezen şahıs bu türlü görüntülendi
