Antalya’da çok turizm riski: ‘Antalya şimdi bir Barselona değil lakin olmaya yakın’

Bu yaz Barselona’da lokal halkın turist aykırısı hareketleri tepe noktasına ulaştı. Türkiye’de bu yılın birinci sekiz ayında 11 milyon turisti ağırlayan turizmin başşehri Antalya’da çok turizm riski var mı? Çok turizm belirtileri neler, önlenebilir mi, ziyanları telafi edilebilir mi?

AŞIRI TURİZMİN BİRİNCİ BELİRTİLERİ: OTANTİKLİĞİN KAYBI

Türkiye’de çok turizm konusunu çalışan akademisyenlerden Anadolu Üniversitesi Turizm Fakültesi Öğretim Üyesi Barış Seyhan, turizmin bağlantı ve ulaşım teknolojilerinin gelişmesi, ucuzlaması sonucu kitlesel bir hal aldığını belirterek, 1950’lerde 25 milyon olan turizm hareketliliğinin günümüzde 1.4 milyara ulaştığını belirtiyor.

Seyhan, çok turizmin birinci kere 2016’da turizm alanında bilimsel makaleler yayınlayan bir mecmua ile kavramsallaştırıldığını belirterek, çok turizmin toplumsal, çevresel ve ekonomik alanlarda oluşturduğu olumsuz tesirleriyle belirtilerini ortaya koyduğunu söylüyor. Çok turizmin bir ülke, bir kent için oluşabileceği üzere, mikro ölçekli alanlarda da görülebileceğini belirtiyor.

Seyhan, “Karadeniz’in bir köyünde bir gözleme yapılıyorsa, ve o gözleme 10 kişi için yapılıyorsa, orada kullanılan yufka oklava ilen açılan yufka ve oranın peyniri ve orada yetişen ot ile yapılır. Bir otantiklik vardır. Sonra o gözlemenin methini duyan 1000 kişi o köye sarfiyat. Bu kadar misafrie köylü ne yufka ne ot yetiştirebilir. Üretimde hazır yufkaya geçilir, süpermarket peyniri kullanılır. Orası hala gözlemesi meşhur köydür lakin bir otantiklik kalmamıştır. Biz buna sergilenen otantiklik diyoruz. Bu sergilenen otantiklikten anlarsınız çok turizmin varlığını. 2000 metrede Karadeniz’de artık süpermarket yumurtası ile omlet yiyorsanız otantiklik artık sergilenen bir şey olmuştur. Bu gastronomi turizminden bir örnek. Otantikliğin kaybını öteki alanlarda da görmek mümkün” diyor.

AŞIRI TURİZMİN EKONOMİK, ÇEVRESEL VE KÜLTÜREL ALANDAKİ BELİRTİLERİ

Seyhan, çok turizmin başka belirtilerini örneklerle şöyle anlatıyor:

“Çevresel tesir olarak Barselona’dan örnek verelim. Şu an yılda 32 milyon turistin ziyaret ettiği Barselona’da her hanenin kişi sayısına nazaran aylık su istikakı var, zira turizm nedeniyle kentte su tüketimi artmasına rağmen su kaynakları hudutlu. Bu çok turizmin en temel gereksinim olan suya erişim bakımından çevresel tesirini gösteriyor. Dubronvik’te kimi bölgelerde turistlerin tekerlekli valizlerini yolda sürüklemesi yasaklandı. Gürültü bakımından öteki bir olumsuz çevresel tesire karşı alınan bir tedbir bu. Barselona’da turistlere kiralanan meskenler nedeniyle kentte konut kiraları çok yükseldi, hayat kıymetlendi. Bunlar da ekonomik alanda oradaki lokal halkın çok turizmden olumsuz etkilenmesine yol açtı. Çok turizm sonucu toplumsal ve kültürel boyutta da çelişkiler ortaya çıkıyor. Kelam gelimi Konya’da Mevlana Türbesi’ni ziyaret eden turistlerin oranın kültürel yapısına hürmet göstermemeleri halinde istikrarlar bozulabiliyor. Ya da tatilde turistlerin uyuşturucu ve fuhuş talepleriyle bilhassa fakir ülkelerin kentlerinde suça yönelim artabiliyor. Tayland üzere ülkelerde bunun örneklerini açıkça görebiliyoruz. Bir yerde çok turizmin varlığını en kolay yoldan anlayabileceğimiz bir diğer özellik de, o yerin ekonomik olarak turizme bağımlı hale gelmesi. Tarım, hayvancılık, sanayi üzere öteki ekonomik etkinlikler azalıp turizm tek başına ön plana çıkıyorsa orada bir çok turizm tehlikesi başladığını düşünebiliriz”

“AŞIRI TURİZMDEN TURİST DE TURİZM ÇALIŞANI DE MUTSUZ”

Turizm sosyolojisi üzerine araştırmalar yapan, Akdeniz Üniversitesi Turizm Fakültesi Öğretim Üyesi, Doç. Dr. Ece Ömüriş de çok turizm sonucu turistin de mutsuz olduğunu belirtiyor. Son yıllarda turizm aktivitesine katılmada toplumsal medya ile gösterimin artmasıyla ana motivasyonun oburlarının gördüğü yerlerden eksik kalmama duygusu olduğunu öne sürerek, turizmin, tatilin âlâ olma haline erişmek, güzel hissetmek emelinin olduğunu lakin kalabalığın içinde turistin de keyifli olmadığını söylüyor.

Ömüriş “Turizm aşırılaştığı vakit, ana oyuncularından bir oburu, turizm hizmeti verenin de iş yükünün artışı ile hizmet kalitesi düşerken mutsuzluğu artıyor. Az bir fiyata bu kadar ağır bir işi yapmayı sürdürmek nitekim çok güç ve artan turist sayısıyla çalışanların üzerine bu manada da daha fazla yük biniyor” diyor.

“ANTALYA ŞİMDİ BİR BARSELONA DEĞİL LAKİN OLMAYA YAKIN”

“Aşırı turizmin önüne geçilebilir mi?” sorusuna akademisyen cephesinden gelen karşılıklar optimist değil. Ömüriş, temel sorun kar olduğu sürece bu kalabalığın önüne geçilemez, temel problem yarar olduğu sürece turizm hareketini yavaşlatmak çok zor” derken, Seyhan, “turizmin en temel motivasyonu kar etmek. Ne kadar çok turist o kadar kar anlayışından dalı uzaklaştırmak sıkıntı üzere görünüyor” yorumunu yapıyor. Seyhan ve Ömüriş, Antalya’nın çok turizm bakımından durumunun şimdi bir Barselona olmadığını lakin yakın olduğunda birleşiyor.

– Turizm planlamasında mahallî ve merkezi idare ortasında kopukluk mu var?

– Bugünlerde gelen turist sayısı bakımından rekor üzerine rekor kırdığı açıklanan Antalya’nın kent planlanmasında çok turizm riski hesaba katılıyor mu?

Şehir Planlamacıları Odası Antalya Şubesi Başkanı Funda Yörük, soruya “Turist maksatlarını koyanlarla Antalya’yı planlayanlar birebir değil. Biz de seviniyoruz, daha fazla turist gelsin, gelir gelsin lakin kent bunu kaldırabiliyor mu, bunu da hesaba katmak, dikkate almak gerekiyor. Son yıllarda kaldıramadığına dair işaretleri görmeye başladık. Turistin gelmesini bekleyenlerle kenti kullananlar birebir noktada değil. Kelam gelimi bakanlığın nereleri turizme tahsis edeceğini mahallî idare gazeteden öğreniyor. Planlı olsa, belediye de ona nazaran altyapı, ulaşım hazırlığını yapabilir. Sit alanı karar değişikliklerini yeniden resmi gazeteden öğreniyoruz. Mahallî idareye, kent planlamacılarına danışıldığı olmuyor ne yazık ki” cevabını veriyor.

Antalya Büyükşehir Belediyesi Turizm Danışmanı eski TUROFED Başkanı Osman Ayık da turizm planlamasında gayelerin yalnızca sayılara odaklanarak ortaya konulduğunu belirterek, turizmin temelinin sayılar üzerine değil sürdürülebilirlik üzerine kurulması gerektiğine dikkat çekiyor. Ayık, “Kültür ve Turizm Bakanlığı’na çok iş düşüyor. Orada alınan kararların yeni bir yönetişim anlayışıyla, işin içine lokal insanları katarak verilmesi gerekiyor. Siz üstten aşağıya bir grup coğrafyalarda bir grup planlamalar yapabilirsiniz lakin orada yaşayan insan toplulukların görüşünü, isteğini, geleceğini ve refahını dikkate almanız gerekir. Son yıllarda ihmal ediyoruz bu mevzuları ve bu hususlarda bağlantı kanallarını gereğince işletmiyoruz diye düşünüyorum” yorumunu yapıyor.

HAVALİMANI KAPASİTESİ ARTTIRILIRKEN KARAYOLUNDA VE KENTTE YARATACAĞI YENİ TRAFİK PLANLANMIYOR

Antalya’ya turistleri taşıyan havalimanı kapasite geliştirme projesi turizm planlamasında mahallî idarelerle merkezi idarenin eş güdüm içinde planlama sürecinde bu bağlantı kanallarını işletilemediğinin örneklerinden biri. Yörük, havalimanı genişletme projesinden medyadan haberdar olduğunu belirterek “Çok hoş bir havalimanımız var. Artık genişleyecek, gelişecek. O da hoş, lakin o yolcu kapasitesi artan havalimanından kente artan sayıda gelen insanları otellere götürecek yollarımız yok. Havalimanı yapılırken yalnızca havalimanı kapasitesinin arttırılması kâfi değil. Oradaki havalimanı insanları vakitlerini bedelli kılan müddette otellerine götüremiyorsak, eş vakitli formda ulaşımla birlikte bunları da masaya yatırarak planlı bir biçimde çözümleyemiyorsak bir sorun var demektir. Göç yolda mantığı ile tahlil düşüneceğiz yeniden anlaşılan” diyor.

Ayık ise projeyle ilgili “Antalya Havalimanı boğulmak üzere. Kapasitesini arttırmak için yatırımlar planlanıyor fakat etrafındaki yapılaşma ile İstanbul Atatürk Havalimanı’nda yaşadığımız sorunun benzerinin yaşanması çok olası. Havaalanı etrafında ağır yapılaşma havalimanı etrafını kuşatmaya başladı. Tüm trafik havayolu yanındaki yoldan gidiyor. Etrafındaki ağır nüfus birikimiyle de o nüfusun da seyrüseferini düşününce havaalanı girişi çıkışı, oradaki ulaşım ve erişilebilirlik konusunda düşünce olabilir. Bunlara baş yorup bu kentin gelecek üç yılda beş yılda ne kadar sayıda konuğu uygun bir biçimde ağırlayacağını planlamak lazım. Antalya’nın yükünü biraz azaltmak lazım ki bu kent sürdürülebilir bir halde önümüzdeki devirde Türk turizmine en büyük katkıyı yapan destinasyon olarak kendini koruyabilirsin.” yorumunu yapıyor.

“TURİST VERGİSİ ERTELENMEMESİ GEREKEN KULLANIŞLI BİR POLİTİK ENSTRÜMAN”

Her yıl artan sayıda turistin kullanımının olumsuz tesirlerini azaltmak ve telafi etmek için çok turizme maruz kalan pek çok Avrupa kentinde uygulanan turist vergisi Antalya’da başta mahallî idare olmak üzere, sivil toplum kuruluşlarının, Antalya’ya hizmet ulaştıran kamu kurumlarının yasamanın gündemine getirmek için yıllardır çabaladıkları lakin karşılık bulmayan bir talep. Kent, merkezi bütçeden 2 buçuk milyon nüfusa nazaran hisse alırken, turistlerle bir arada aslında 16 milyon insan tarafından kullanılıyor. Ayık, turist vergisinin, gelişmiş turizm bölgeleri ile gelişmemiş turizm bölgeleri ortasında farkı kapatmak üzere, örneğin Antalya’da yüksek tutulurken, Sinop’ta hiç alınmayarak bir politik enstrüman olarak kullanılabileceğine işaret ederek, daha fazla ertelenmemesi gerektiğine işaret ediyor.