Türkiye bir müddet evvel Brezilya, Rusya, Hindistan ve Çin, Mısır, Etiyopya, İran ve Birleşik Arap Emirlikleri Suudi Arabistan üzere ülkeleri kapsayan BRICS’e üyelik başvurusu yaparken İktisat ve Dış Siyaset Araştırmalar Merkezi (EDAM) Yöneticisi Sinan Ülgen, dimyata pirince giderken konuttaki bulgurdan olmayalım uyarısı yaptı. Türkiye’nin yatırım konusunda tarafının Avrupa olduğuna dikkat çeken Sinan Ülgen ile BRICS üyeliğinin getiri ve götürülerini konuştuk.
Türkiye BRICS üyeliği için başvurdu, bunun avantaj ve dezavantajları neler olur?
Genel dış siyaset bakımından Türkiye’nin birçok ülkeyle alakasını geliştirmesi kadar doğal bir şey yok. Ancak BRICS’e üyeliğin siyasi ve ekonomik getirisinin ne olacağıyla ilgili başvuruyu yapan hükümet yetkililerinin bizlerle paylaştığı bir tahlil yok. Üyelik müracaatının yapıldığını da yabancı basından ve Çin ile Rusya tarafından yapılan açıklamalarda öğrendik.
Türkiye’nin ikili seviyede Çin, Rusya ya da Hindistan ile elde edemeyip de BRICS içinde olup da elde edeceği nasıl bir ekonomik kazanım kelam konusu olacak bunu düzgün anlamak gerekiyor. BRICS içinde en büyük ekonomik güç Çin. Türkiye’nin Çin’den yaptığı ithalat 45 milyar dolar, ihracat 3.5 milyar dolar. Yani 12 kat fark var. Bu farkın öngörülebilir gelecekte kapanması da mümkün değil. Lakin AB’ye ihracatımız 155 milyar dolar, ithalatımız 160 milyar dolar. Yatırım münasebeti açısından bakınca Batı ile bağlar ön planda. Ekonomik olarak BRICS içinde ticaret olarak bir kazanım elde etmek hayli güç olacak. Yatırım tarafında da Türkiye hem 1923’te hem 1945’ten sonra yaptığı tercihlerle Batı’nın kurumsal yapısı içinde yer almış. Jeopolitik risklerin arttığı bir ortamda yatırım kararları siyaseten birbirine yakın olan ülkeler ortasında yapılıyor. Türkiye’ye daha çok Avrupa’dan yatırım geliyor, bu gelecekte de değişmeyecek.
Türkiye BRICS’e üye olmakla AB’ye sırt dönmüş mü olacak?
Niyet o olmasa da, dar manada BRICS üyeliğinin ekonomik geri dönüşü olabilir. Fakat BRICS üyeliğimiz bizim yerleşik ticaret ve yatırım münasebetimizde bize bir eksi müellif mı bunu teraziye koymak gerekiyor.
Yani ziyan verebilir mi?
Bunun çalışılması gerekiyor. Tamam BRICS ülkeleriyle avantaj olabilir. Lakin bunu genele yaydığımızda avantaj olur mu sorusunu sormak gerekiyor. Zira Ukrayna savaşı nedeniyle Rusya üzerinde yaptırımlarlar nedeniyle Türkiye üzerinde de baskı var. Rusya ile bu ortamda olağan ekonomik bağlar yürütmek zor. ABD seçimleri sonrasında Batı sistemi ile Çin ortasındaki çekişmenin artması kelam konusu olacak. BRICS üyeliğimizin klâsik yatırım ve teknoloji alakamızın olduğu ortaklarımızda bir davranış değişikliğini tetikleme riski olabilir. Yani dimyat pirinç bulgur sıkıntısı.
FİKİRDAŞLIK ÖN PLANDA
Dimyata pirince giderken konuttaki bulgurdan mı oluruz?
Dünyadaki yatırım ve ticaretin jeopolitik konjektörden etkilendiği bir ortamda bu türlü bir riskin olduğunu söylemek lazım. IMF araştırmasında şöyle diyor; Avrupa menşeli çok uluslu şirketlerin yatırım kararlarında jeopolitik öge ve siyasi fikirdaşlık çok daha fazla ön plana çıkacak.
Türkiye’nin fikirdaş olduğu ülkeler hangileri?
Batı. Özgürlüklere inanan, demokrasiyi, hukukun üstünlüğünü benimsemiş ülkeler. Rusya ve Çin bu kategoride değil.
Türkiye başkanlık sistemiyle birlikte bu ülkeleri kendine daha mı yakın görüyor?
Görmemeliyiz. Bizim toplumsal tercihimiz otoriter ülkeler üzere olmamalı.
ADİL REKABET ŞART
Son yıllarda Türkiye yatırım da çekemiyor. Bunun nedenleri neler?
Türkiye’ye yatırım gelmemesi çok büyük sorun. Türkiye iktisadı ulusal gelir bakımından 1.1 trilyon doları geçti. Bu iktisadın çektiği direkt yatırım ölçüsü geçen yıl 12 milyar dolardı. Bunun yarısı da gayrimenkule geldi. Yatırım ortamının bilhassa hukuk, adil rekabet tarafının kesinlikle güçlendirilmesi gerekiyor. Şirketlerin haklarını koruşacağını garanti etmeli. Burada eksik kalıyoruz. Yoksa yatırımlar Polonya, Romanya, Fas’a masraf. Geçen yıl tarihte birinci kez Türkiye’den dışarıya giden yatırım gelenden daha fazla oldu.
Gelecek devirde Çin ile Avrupa’nın ticari bağlarında bir gerginleşme bekleniyor. Çok uluslu şirketler farklı yatırım siyasetlerine yöneliyor. Burada Türkiye’nin önemli bir avantajı var.
DEMOKRATİK RUHA DÖNÜLMELİ
Dediğiniz tüzel adımlar bu ortamda atılır mı?
Avrupa insan Hakları kararlarına hürmet duyulmalı. Avrupa Kurulu normları bizim kabul ettiklerimiz İstanbul mukavelesi… bunlar uygulansa kâfi. Türkiye demokratik ruha geri dönmesi lazım.
AB’ye üye olma konusunda Türkiye’nin gücü düştü mü?
Düştü. Türkiye’nin son 10 yılda demokratik normlar bakımından taban kaybetti. Kısa vadede Türkiye içinde önemli bir demokratik atak olmadığı sürece AB konusunda da yol almak mümkün olmayacak.
KÖRFEZ KURTARICI OLAMAZ
Türkiye son yıllarda yükü Körfez sermayesine verdi. Körfez Türkiye için kurtarıcı olur mu?
Olamaz. Avrupa’nın bir alternatifi yok. Körfez lakin tamamlayıcısı olabilir. Bugün Türkiye’nin, Avrupa dışında ihracatının yüzde 50’sini yönlendirilebileceği diğer bir pazar yok.
ACI İLACA DEVAM
Türkiye iktisadı değerlendirmesi?
Türkiye maalesef 2023 Mayısından evvel yapılan makroekonomik yanlışların faturasını ödüyor. Mehmet Şimşek ile yanlışsız adımlar atılmaya başlandı. Lakin para siyaseti tek başına bu programın muvaffakiyete ulaşmasında yetersiz kalacak. 2001 programı üzere çok daha argümanlı ve kapsamlı bir program haline dönüştürülmesi lazım. O programın özünde yapısal ıslahatlar vardı ve istikrar programıyla birlikte yürüyordu. Şu anda istikrar programını önceleyen, ıslahatları sonraya bırakan bir program uygulanıyor. Bu gerçek değil. Siyaseten topluma bir acı ilaç içiriyorsunuz. Madem içiriyorsunuz bunun periyodunu kısa tutun. Artık istikrar derseniz topluma 1.5 yıl boyunca acıyı çektirirseniz sonrada haydi artık de yapısal ıslahatları yapacağız derseniz buradan da bir acı dayatırsanız bu çok büyük yansılara neden olur.
TÜRKİYE İÇİN RİSK
İsrail-Filistin-Lübnan, Suriye… Ortadoğu tam savaş yumağı bu durum dünya ekonomilerini nasıl tesirler?
Petrol fiyatları ve bu fiyatların yaratacağı enflasyonist baskı bir risk. İsrail’in Hizbullah çatışmasıyla geniş çaplı bir çatışma başlarsa o vakit kısa müddette İran İsrail çatışmasına dönüşebilir. Bu Dünya ekonomileri açısından istenmeyen sonuçlar doğurabilir.
Bu jeopolitik pozisyon münasebetiyle Türkiye’yi de riskli bir duruma getirebilir turizmi etkileyebilir. Bölgesel tırmanma kimsenin işine gelmez.
Rusya-Ukrayna savaşı başladığında bu savaş çok uzun sürecek demiştiniz, daha ne kadar sürer?
ABD seçimleri sonrasında o süreç bir biçimde hızlanacak. 2025 yazından sonra müzakere yapın baskısı artacak.
