Orta Doğu araştırmacısı Mehmet Akif Koç, İran’ın son yüzyılına damga vuran beş önemli sürgünün (Kacar hükümdarları Muhammed Ali Şah ve Ahmed Şah, Pehlevi hükümdarları Rıza Şah ve Muhammed Rıza Şah ile Ayetullah Humeyni) birbiriyle bağlantılı ilgi çekici hikayelerini ele alıyor.
Orta Doğu toplumlarında, politik ve askeri elitler arasındaki güç mücadeleleri çoğu zaman ayaklanma, askeri darbe, dış müdahale ve kitlesel tasfiyelerle sonuçlanır. Devletin ve toplumun tamamını ilgilendiren bu tür büyük neticelerin yanında, daha sınırlı ama etkili sonuç üreten bir tasfiye usulü daha vardır: Sürgün.
Bilhassa Modern İran Tarihi
- yüzyılda, “şah sürgünü” geleneğinin ilginç örnekleriyle anılan modern İran tarihi, bu sürgünlerin en önemlilerini Kacarların son hükümdarları Muhammed Ali Şah ve Ahmed Şah ile Pehlevilerin baba-oğul monarkları Rıza Şah ve Muhammed Rıza Şah olarak kaydetmiştir. Şahlardan daha yetkili konumdaki Ayetullah Humeyni ise sürgüne gitmiş ama diğerlerinin aksine sürgünden zaferle dönmüştür.
Sürgünde Baba-Oğul Kacar Hükümdarları
İran’daki merkezî imparatorluk geleneğinin başarısız örneklerinden biri olan Türk soylu Kacarlar (1796-1925), Rusların güneye doğru genişleme stratejisinin kurbanı olmuştu. Askeri ve politik yetersizlikleri, topraklarının Ruslara geçmesine yol açmıştı. İki dünya savaşı arasında da Kacar hanedanı zayıflamış, toprakları işgale uğramış ve plansız askeri harcamalarla devlet iflas etmiştir.
Pehlevilerin Kaçınılmaz Sürgünü
Rıza Şah’ın 1925’te şah ilan edilmesiyle başlayan Pehlevi dönemi, İran tarihinde önemli bir dönüm noktasıdır. Ancak Rıza Şah’ın 1941’de İngiliz ve Rus güçleri tarafından zorla tahttan indirilmesi ve sürgüne gönderilmesi, Pehlevi hanedanının geleceğini belirleyen önemli bir olay olmuştur. Oğlu Muhammed Rıza Şah da babasının izinden giderek, 1979 İran Devrimi sırasında sürgüne gönderilmiştir.
