Kovid-19 pandemisinin üzerinden beş yıl geçti. Dünya Sağlık Örgütü (DSÖ), 11 Mart 2020’de küresel pandemi ilan ettiğinde, milyonlarca insan karantinalarla, sağlık endişeleriyle ve değişen yaşam koşullarıyla yüzleşmek zorunda kaldı. 2023’te küresel acil durumun sona erdiği ilan edilse de, Kovid-19’un sağlık, ekonomi, eğitim ve günlük yaşama etkileri kalıcı izler bıraktı.
Peki beş yılın ardından pandemi gerçekten sona erdi mi? Uzmanlar bu konuda fikir birliğine varmış değil. Özellikle ABD ve Avrupa’da dönemsel vaka artışları yaşanıyor, ancak büyük ölçekli karantina uygulamaları ve kitlesel ölüm oranları ciddi şekilde azaldı. Türkiye’de güncel vaka verileri açıklanmasa da 2024 sonbaharında bir vaka artışı yaşandığı düşünülüyor.
Uzun Kovid Hâlâ Tehdit mi?
Pandemi sonrası en büyük sağlık sorunlarından biri uzun Kovid. Uzmanlar, dünya çapında yaklaşık 400 milyon kişinin uzun Kovid’den etkilendiğini belirtiyor.
Bu rahatsızlık, nefes darlığı, kalp çarpıntısı, beyin sisi ve yorgunluk gibi semptomlara neden oluyor. Bazı vakalarda haftalar veya aylar boyunca devam ederken, bazılarında iş ve günlük yaşamı engelleyecek seviyeye ulaşabiliyor.
Kovid-19’un Kökeni Hâlâ Belirsiz
Salgının nasıl başladığıyla ilgili sorular hâlâ yanıt bekliyor. İki ana teori öne çıkıyor:
- Doğal Yayılma Teorisi: Virüsün yarasalardan rakun köpeği, pangolin ya da bambu sıçanına sıçrayarak insanlara bulaştığı düşünülüyor.
- Laboratuvar Sızıntı Teorisi: Vuhan’daki laboratuvarların virüs üzerinde çalışmalar yaparken yanlışlıkla sızıntıya neden olmuş olabileceği öne sürülüyor.
ABD’nin FBI ve CIA gibi istihbarat birimleri, “yüksek ihtimalle” virüsün laboratuvardan sızdığını iddia ederken, DSÖ 2021’de bu ihtimali “son derece düşük” olarak nitelendirmişti. Ancak bazı bilim insanları, laboratuvar sızıntı ihtimalinin yeterince araştırılmadığını savunuyor.
Kaç Kişi Hayatını Kaybetti?
Resmi rakamlara göre dünya çapında en az 7 milyon kişi Kovid-19 nedeniyle hayatını kaybetti. Türkiye’de ise en az 100 bin kişi yaşamını yitirdiği tahmin ediliyor.
Ancak uzmanlar, gerçek ölü sayısının çok daha yüksek olabileceğini belirtiyor. Bunun nedenleri:
- Kovid-19’a yakalanan birçok kişi kalp krizi veya organ yetmezliği nedeniyle ölmüş olabilir ve bu ölümler doğrudan Kovid-19 ile ilişkilendirilmemiş olabilir.
- Virüsün yaşlılar ve kronik hastalığı olan bireyleri daha savunmasız hale getirdiği düşünülüyor.
Aşılar Kalp Krizine Yol Açıyor mu?
Aşılarla ilgili en çok tartışılan konulardan biri, mRNA aşılarının kalp sağlığı üzerindeki etkileri.
- 25 yaş altındaki erkeklerde, mRNA aşılarının miyokardit (kalp kası iltihabı) riskini artırabileceği yönünde bazı araştırmalar bulunuyor.
- Ancak ABD Hastalık Kontrol ve Korunma Merkezleri (CDC), bu riskin genel popülasyon için oldukça düşük olduğunu belirtiyor.
- Uzmanlar, Kovid-19’un kendisinin kalp hastalıklarına neden olma riskinin aşıdan çok daha yüksek olduğunu ifade ediyor.
Son araştırmalar, Kovid-19 geçiren kişilerin kalp hastalıklarına yakalanma riskinin enfekte olmayanlara göre iki kat fazla olduğunu gösteriyor.
Pandemi Sağlık Sistemini Nasıl Değiştirdi?
Kovid-19, dünya genelinde sağlık sistemlerini ciddi şekilde etkiledi.
- Hastaneler hızla doldu, sağlık çalışanları aşırı yüklendi ve altyapı eksiklikleri gün yüzüne çıktı.
- Birçok rutin sağlık hizmeti ertelendi ve bu durum kalp krizi, kanser ve kronik hastalıkların teşhis ve tedavisinde gecikmelere neden oldu.
- Uzaktan sağlık hizmetleri yaygınlaştı, online doktor randevuları kalıcı hale geldi.
Eski Sağlık Bakanı Fahrettin Koca, salgın nedeniyle ertelenen sağlık hizmetlerinin ölümleri artırdığını belirterek, kalp krizine bağlı ölümlerin pandemi döneminde %10’dan fazla arttığını açıklamıştı.
Ekonomik Etkiler: Enflasyon ve İş Kaybı
Pandemi, küresel ekonomide ciddi sarsıntılara neden oldu.
- Karantinalar, işsizlik ve kapanan işletmeler ekonomiyi büyük ölçüde sarstı.
- Merkez bankaları ekonomiyi canlandırmak için aşırı para basınca küresel enflasyon fırladı.
- Borçlanma oranları %12 arttı, ülkeler ekonomik krizden çıkmak için büyük teşvik paketleri açıkladı.
Uzaktan Çalışma ve E-Ticaret Patlaması
Pandemi sonrası en büyük değişimlerden biri uzaktan çalışma oldu.
- Birçok şirket hibrit veya tamamen uzaktan çalışmaya geçti.
- Ofis kiralama oranları düştü, ev fiyatları ve kiralar arttı.
- Stanford Üniversitesi’nden ekonomist Nick Bloom, uzaktan çalışmanın iyi yönetildiğinde verimli olabileceğini, ancak tamamen evden çalışmanın uzun vadede verimi düşürebileceğini söylüyor.
Ayrıca, e-ticaret sektörü büyük bir patlama yaşadı. İnsanlar alışverişlerini internet üzerinden yapmaya alıştı ve bu alışkanlık kalıcı hale geldi.
Eğitimde Kalıcı Değişiklikler: İyi mi Kötü mü?
- Uzaktan eğitim, öğrencilerin yeni teknolojilerle öğrenmesini sağladı.
- Ancak milyonlarca öğrenci eğitimden geri kaldı, sosyal ortamlarını kaybetti ve mental sağlık sorunları yaşadı.
- UNICEF’e göre, dünya genelinde 11 milyon kız çocuğu okula geri dönmeyebilir.
- Özellikle düşük gelirli ülkelerde eğitimde eşitsizlik derinleşti.
Pandemi Dünyayı Bir Sonraki Krize Hazırladı mı?
Pandemi, dünya çapında sağlık, ekonomi ve günlük yaşamda büyük değişimlere neden oldu. Ancak uzmanlar, benzer bir salgına karşı dünya sağlık sisteminin ne kadar hazır olduğu konusunda hâlâ şüpheli.
